Lễ hội Katê là một trong những lễ hội truyền thống quan trọng và lớn nhất trong năm của cộng đồng người Chăm theo đạo Bàlamôn ở Việt Nam. Diễn ra vào đầu tháng 7 theo lịch Chăm (khoảng tháng 9-10 dương lịch), khoảng từ ngày 1 đến ngày 3, và kéo dài trong vài ngày. Katê không chỉ là dịp để người Chăm tưởng nhớ các vị thần, tổ tiên, ông bà mà còn là thời khắc để họ đoàn tụ, bày tỏ lòng thành kính và cầu mong một năm mới an lành, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Lễ hội Katê là biểu tượng sống động cho sự kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa lâu đời của dân tộc Chăm, góp phần tạo nên bức tranh đa sắc màu cho nền văn hóa Việt Nam. Lễ hội Katê của đồng bào Chăm được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Người Chăm theo đạo Bàlamôn bày nhiều lễ vật để thực hiện nghi thức dâng cúng tưởng nhớ công ơn tổ tiên, trời đất đã phù hộ mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và vui Lễ hội Katê tại khuôn viên Tháp Po Klong Garai.

Nguồn gốc và ý nghĩa sâu sắc

Lễ hội Katê có nguồn gốc từ rất xa xưa, gắn liền với tín ngưỡng thờ thần, thờ mẫu của người Chăm. Đây là dịp để đồng bào Chăm tưởng nhớ và tri ân các vị thần như Nữ thần Po Inư Nưgar (hay còn gọi là Thần Mẹ Xứ Sở - người dạy đồng bào Chăm trồng lúa, dệt vải, chăn nuôi, giúp người dân có cuộc sống no ấm), Po Klong Garai, Po Rome – những vị vua anh minh đã có công xây dựng và bảo vệ đất nước. Ngoài ra, lễ hội còn là ngày báo hiếu, tưởng nhớ ông bà, cha mẹ và những người đã khuất, thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn" sâu sắc. Đối với người Chăm, Katê mang ý nghĩa thiêng liêng về sự tái sinh, sự kết nối giữa thế giới hiện tại và quá khứ, giữa con người và thần linh, khẳng định sức sống mãnh liệt của cộng đồng và mong muốn về sự trường tồn của văn hóa Chăm.

Các hoạt động chính trong Lễ Hội

Lễ hội Katê diễn ra với nhiều nghi lễ và hoạt động văn hóa đặc sắc, được tổ chức tại các đền tháp Chăm cổ kính, sau đó lan tỏa đến từng làng và gia đình.

Mở đầu lễ hội là nghi thức rước y phục của các vị thần từ nhà của ông Từ (người giữ đền) lên tháp. Đây là nghi lễ trang trọng, được thực hiện bởi đội ngũ thầy cả, tu sĩ và người dân trong trang phục truyền thống. Y phục sau khi được rước lên tháp sẽ được làm lễ thay xiêm y cho tượng thần. Nghi lễ này thường diễn ra tại các tháp chính như Tháp Po Klong Garai – Khánh Hòa (trước kia là Tháp Po Klong Garai – Ninh Thuận) và Tháp Po Nagar – Khánh Hòa. 

Đoàn rước y trang cho Nữ thần Po Inư Nưgar

Sau nghi lễ tại tháp, lễ hội tiếp tục diễn ra tại các làng và gia đình. Người dân sẽ chuẩn bị những mâm cỗ cúng thịnh soạn với các món ăn truyền thống như bánh gừng, bánh tét Chăm, trầu cau, cơm lam, xôi... để dâng lên ông bà, tổ tiên. Đây là thời khắc cả gia đình quây quần bên nhau, cùng cầu nguyện và thưởng thức những bữa ăn ấm cúng.

                 Người dân đội Lễ dâng lên Nữ Thần Po Inư Nưgar

Không thể thiếu trong Lễ hội Katê là các hoạt động văn hóa, văn nghệ cộng đồng. Tiếng trống Ghinăng, tiếng trống Paranưng rộn ràng, tiếng kèn Saranai vang vọng cùng điệu múa Apsara uyển chuyển, duyên dáng và các điệu múa dân gian khác đã tạo nên một không khí lễ hội sôi động, ngập tràn niềm vui. Các trò chơi dân gian, thi đấu thể thao cũng được tổ chức, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia, thể hiện tinh thần cộng đồng và sự gắn kết.

Vũ điệu trên Tháp

Giá trị Văn hóa và Du lịch

Lễ hội Katê không chỉ là một nghi lễ tâm linh mà còn là bảo tàng sống động của văn hóa Chăm. Thông qua lễ hội, các giá trị truyền thống, phong tục tập quán, âm nhạc, vũ điệu, ẩm thực và trang phục của người Chăm được bảo tồn và phát huy mạnh mẽ qua nhiều thế hệ. Nó giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về cội nguồn và bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Đối với du khách, Katê là cơ hội tuyệt vời để khám phá và trải nghiệm một nền văn hóa độc đáo, đầy màu sắc. Sự kết hợp giữa kiến trúc tháp cổ kính, âm nhạc truyền thống, vũ điệu mê hoặc và lòng hiếu khách của người Chăm đã biến lễ hội thành một điểm nhấn du lịch văn hóa hấp dẫn, thu hút hàng ngàn du khách trong và ngoài nước mỗi năm.

Hàng ngàn du khách trong nước và ngoài nước đến tham quan Lễ hội Katê tại Tháp Po Klong Garai

Lễ hội Katê ở Khánh Hòa thực sự là một kho tàng văn hóa vô giá của người Chăm, thể hiện rõ nét bản sắc và sức sống của một dân tộc giàu truyền thống. Nó không chỉ là sự kiện tâm linh quan trọng mà còn là cầu nối gắn kết cộng đồng, là niềm tự hào của đồng bào Chăm và là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa chung của Việt Nam. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của Lễ hội Katê không chỉ là trách nhiệm của người Chăm mà còn của toàn xã hội, để những giá trị tốt đẹp này mãi mãi được kế thừa và tỏa sáng./.