Nằm trên quốc lộ 1A, cách Phường Phan Rang khoảng 10km về phía Nam, làng gốm Bàu Trúc tọa lạc ở xã Ninh Phước – Khánh Hòa (nơi cũ là thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận) là một trong những làng nghề gốm cổ nhất Đông Nam Á. Điều đặc biệt là đây là làng gốm duy nhất còn duy trì phương pháp làm gốm hoàn toàn bằng tay. Làng gốm Bàu Trúc đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của người Chăm, trở thành điểm đến hấp dẫn du khách. Nghệ thuật làm gốm của người Chăm được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể.

Lịch sử hình thành và tên gọi

Theo tiếng Chăm, tên gốc của làng là Paley Hamu Trok, có nghĩa là "làng trũng". Ngôi làng từng được biết đến với tên gọi Vĩnh Thuận vào thời Minh Mạng năm 1832. Vào năm 1964, sau một trận lũ lớn, người dân phải di dời đến vùng đất cao hơn, có nhiều cây trúc mọc ven một cái ao. Từ đó, ngôi làng được đổi tên thành Bàu Trúc như ngày nay.

Tổ nghề gốm và truyền thống

Người dân Bàu Trúc tin rằng ông Poklong Chanh là tổ nghề của làng gốm. Tương truyền, ông đã từ chối bổng lộc triều đình dưới thời vua Poklong Garai để về làng dạy cho phụ nữ Chăm cách nhào nặn đất sét thành các vật dụng phục vụ đời sống. Từ đó, nghề gốm được phụ nữ Chăm thổi hồn và gìn giữ qua hàng nghìn năm. Để tưởng nhớ công ơn tổ nghề, người dân làng đã lập đền thờ và tổ chức lễ cúng ông Poklong Chanh vào dịp lễ hội Katê (diễn ra từ cuối tháng 9 đến tháng 10 hàng năm).

Nét độc đáo của gốm Bàu Trúc

Ngày nay, hơn 80% trong số 400 hộ dân tại làng gốm Bàu Trúc vẫn theo nghề. Đến đây, du khách sẽ được chiêm ngưỡng khu trưng bày với đa dạng các sản phẩm gốm như bình hoa, ấm nước, nồi niêu, chum vại... Đặc biệt, những bức tượng vũ nữ Apsara tinh xảo, uyển chuyển luôn thu hút sự chú ý.

Điểm làm nên sự khác biệt của gốm Bàu Trúc chính là phương pháp chế tác hoàn toàn thủ công. Thay vì dùng bàn xoay, những người phụ nữ Chăm nơi đây dùng chính đôi bàn tay tài hoa, khéo léo của mình để nhào nặn và tạo hình sản phẩm. Từng đường nét chạm khắc, từng hoa văn như hình sông nước, vỏ sò, hoa văn móng tay... đều mang đậm dấu ấn văn hóa Chăm Pa.

Sản phẩm gốm Bàu Trúc có màu sắc độc đáo, từ vàng đỏ, đỏ hồng đến đen xám, điểm xuyết những vệt nâu đặc trưng. Mỗi sản phẩm được coi là "độc bản", mang cái hồn riêng nhờ sự kết hợp giữa bàn tay nghệ nhân và quá trình nung đất độc đáo.

Gốm Bàu Trúc được nặn một cách thủ công từ đôi bàn tay của người Chăm

Trải nghiệm và phát triển

Tham quan làng gốm Bàu Trúc, du khách không chỉ được tận mắt xem các nghệ nhân làm gốm mà còn có cơ hội tự tay trải nghiệm nặn, tạo hình và trang trí cho sản phẩm của mình. Những món quà lưu niệm ý nghĩa này mang đậm dấu ấn cá nhân, trở thành kỷ niệm khó quên.

Du khách đến với làng Gốm Bàu Trúc sẽ được tự tay trải nghiệm quá trình làm gốm

Sản phẩm gốm Bàu Trúc ngày nay không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn vươn ra quốc tế, được trưng bày tại nhiều nơi như California, Texas và Arizona. Đây là minh chứng cho sự phát triển bền vững của một làng nghề truyền thống. Nếu có dịp đến miền Trung nắng gió, đừng quên ghé thăm làng gốm Bàu Trúc để khám phá vẻ đẹp văn hóa và sự tài hoa của người Chăm./.