Tốc độ đô thị hóa cao, phát triển nóng về du lịch, các vùng kinh tế trọng điểm đã đặt ra nhiều thách thức về vấn đề bảo vệ môi trường, tài nguyên thiên nhiên của tỉnh Khánh Hòa. Thời gian qua, các tầng lớp nhân dân trên địa bàn tỉnh rất phấn khởi, đồng thuận với chủ trương phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo vệ, cải thiện môi trường của các cấp ủy Đảng, chính quyền tỉnh Khánh Hòa thông qua việc thu hút các dự án đầu tư ít nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng để xử lý ô nhiễm (chất thải rắn, nước thải đô thị, công nghiệp và chất thải nguy hại y tế); đồng thời  đã xử lý nghiêm các vụ việc vi phạm về môi trường gây bức xúc dư luận xã hội.

Tuy nhiên, nhân dân vẫn còn nhiều băn khoăn, lo lắng vì thời gian gần đây tình hình ô nhiễm môi trường vẫn còn xảy ra trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa, nhất là hầu hết các bãi chứa rác thải sinh hoạt trên địa bàn tỉnh đều quá tải; việc di dời các cơ sở gây ô nhiễm (các trại chăn nuôi, các lò giết mổ..) ra khỏi khu dân cư còn chậm, ô nhiễm trong lĩnh vực xây dựng, sản xuất công nghiệp, nuôi trồng, chế biến thủy sản, chất thải sinh hoạt, du lịch.v..đã gây ảnh hưởng xấu đến đời sống, sản xuất của người dân, làm gia tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Cùng với đó, nhận thức và ý thứccủa người dân trong vấn đề bảo vệ môi trường chưa cao; công tác quản lý, thanh tra kiểm tra về môi trường ở một số lĩnh vực  còn hạn chế.v.v..

  Nhằm huy động cộng đồng tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường, quản lý môi trường; vận động các tầng lớp Nhân dân tham gia phát hiện, tố giác các hành vi vi phạm môi trường trên địa bàn khu dân cư, MTTQ Việt Nam tỉnh Khánh Hòa đã triển khai Chương trình Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường nhằm tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng dân cư, xây dựng các mô hình điểm Khu dân cư bảo vệ môi trường, lồng ghép vào cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”nhằm gắn công tác bảo vệ môi trường với sự phát triển bền vững về kinh tế, xã hội và tăng cường công tác giám sát và phản biện xã hội trên lĩnh vực bảo vệ môi trường theo quy định của pháp luật, vận động nhân dân đấu tranh tố giác với các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường. Cụ thể:

  1. Tuyên truyền, vận động các tầng lớp nhân dân nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm, thay đổi hành vi theo hướng tích cực bảo vệ môi trường, xây dựng môi trường xanh - sạch - đẹp, phòng chống suy thoái, ô nhiễm và sự cố môi trường.

   Mặt trận các cấp, Ban công tác MTTQ ở khu dân cư và các tổ chức thành viên  đã tích cực tuyên truyền và vận động các tầng lớp nhân dân thực hiện nghiêm túc các chính sách, pháp luật về môi trường bằng nhiều hình thức: tuyên truyền qua hệ thống truyền thanh, qua mạng xã hội, trang thông tin điện tử Ủy ban MTTQ, lồng ghép trong các cuộc họp tổ dân phố, các buổi sinh hoạt chi, tổ hội các đoàn thể, phát động các phong trào “Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường”, “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch” ,”Thanh niên xung kích bào vệ môi trường”v.v..; qua các buổi tiếp xúc cử tri, tuyên truyền thông qua hoạt động thư viện, sách báo, tranh ảnh, nhà văn hóa, câu lạc bộ, các diễn đàn tiếng nói nhân dân, thanh niên...; các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, tổ chức lễ hội truyền thống, hội thi “MTTQ với công tác Bảo vệ môi trường”, phối hợp với các cơ quan báo đài, cổng thông tin điện tử xây dựng các phóng sự, bài viết tôn vinh, nhân rộng các mô hình, các gương điển hình bảo vệ môi trường; đồng thời, phê phán mạnh mẽ các hành vi, tập quán sinh hoạt lạc hậu tại các vùng sâu vùng xa, miền núi gây tác hại đến môi trường tại các cộng đồng dân cư,  thay đổi tập quán đốt nương, vứt rác thải bừa bãi, đổi mới phương thức canh tác, vận động các tầng lớp nhân dân tham gia phát hiện, tố giác các hành vi vi phạm môi trường trên địa bàn khu dân cư ..

Hàng năm, MTTQ tỉnh đã chủ động tổ chức hơn 15 lớp tập huấn, hội nghị tuyên truyền, phổ biến các kiến thức về pháp luật; phòng chống tội phạm có lồng ghép nội dung phổ biến các văn bản, quy phạm pháp luật quy định về bảo vệ môi trường; kịp thời phản ánh các vấn đề đặt ra về ô nhiễm môi trường và nhiệm vụ bảo vệ môi trường tại các cộng đồng dân cư, v.v.. nhằm nâng cao kỹ năng tuyên truyền về công tác bảo vệ môi trường cho đối tượng là các cán bộ Mặt trận các cấp và Ban Công tác Mặt trận ở khu dân cư (mỗi lớp khoảng 50-150 người tham gia).

Công tác tuyên truyền được đẩy mạnh trong những thời gian cao điểm như kỷ niệm Ngày môi trường thế giới, Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam; Giờ Trái đất,…MTTQ các cấp đã hướng dẫn các khu dân cư treo băng rôn khẩu hiệu về chủ đề bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường; tuyên truyền, vận động các đoàn viên, hội viên, thanh niên, các tầng lớp nhân dân ra quân làm vệ sinh môi trường, thu gom xử lý chất thải, rác thải trên địa bàn khu dân cư, trồng cây xanh ở những nơi công cộng, vớt rác ở mép nước quanh các đảo, ven sông,...

  Tuyên truyền thông qua lực lượng người uy tín trong dân tộc thiểu số, chức sắc tôn giáo, già làng, trưởng bản, trưởng các họ tộc…đây là những người gần dân sát dân và có tiếng nói thuyết phục với nhân dân nhất. Triển khai hiệu quả chương trình phối hợp giưã MTTQ tỉnh, Sở Tài nguyên và Môi trường với các tổ chức tôn giáo về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, MTTQ các cấp đã cung cấp cho cộng đồng tôn giáo và dân cư kiến thức về môi trường, biến đổi khí hậu và thực trạng về ô nhiễm môi trường; hướng dẫn, tập huấn cho cộng đồng tôn giáo và dân cư tổ chức cuộc sống hàng ngày thân thiện với môi trường, sử dụng năng lượng tái tạo, ăn uống hợp vệ sinh.

  2. Hướng dẫn xây dựng các mô hình cộng đồng dân cư tự quản bảo vệ môi trường gắn với Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, có tính lan tỏa và nhân rộng

MTTQ các cấp đã lồng ghép triển khai nhiệm vụ bảo vệ môi trường với các phong trào, cuộc vận động “Toàndân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, tác động tích cực đối với nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới. Tại các khu xây dựng mô hình điểm, các tổ tự quản đều xây dựng quy chế, kế hoạch hoạt động hàng tháng, quý, năm phù hợp với địa bàn khu dân cư; định kỳ tổ chức họp dân, thông báo để nhân dân trong khu biết các quy định về bảo vệ môi trường tại cộng đồng dân cư.Hàng năm có trên 95% hộ gia đình thực hiện hương ước, quy ước và ký cam kết bảo vệ môi trường trong sản xuất, kinh doanh và tổ chức cuộc sống hằng ngày; trên 90% hộ gia đình tham gia các hoạt động vệ sinh môi trường của tổ dân phố, thôn, bản, ngõ...;100% hộ gia đình nộp đủ các loại phí bảo vệ môi trường theo quy định..

Từ nguồn kinh phí hỗ trợ của tỉnh trong vòng 5 năm (Tính từ năm 2013 đến năm 2018), MTTQ các cấp xây dựng và duy trì hiệu quả 47 mô hình điểm Khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường tại các xã, phường, thị trấn trong tỉnh. Đến nay, đã nhân rộng được 989 mô hình Khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường trên địa bàn toàn tỉnh. Có thể kể đến các khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường duy trì hoạt động hiệu quả như:  Khu dân cư Phước Lý, xã Ninh Bình, thị xã Ninh Hòa, Tổ dân phố 13,14 Cồn Ngọc Thảo, p Ngọc Hiệp và Tổ dân phố 1,2 Trường Thọ, p Vĩnh Trường, Tp Nha Trang ..

Cụ thể, các khu dân cư đã tổ chức tuyên truyền người dân bỏ rác đúng nơi quy định; lắp đặt biển chỉ dẫn, biển cấm đổ rác bừa bãi; vận động người dân ký cam kết bảo vệ môi trường và chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường; hợp đồng một số nhân công thu gom rác tại khu dân cư...(nhờ vậy, hiệu quả từ mô hình không chỉ làm sạch môi trường khu dân cư mà còn tạo việc làm và giúp cho một số hộ nghèo ở đây vươn lên thoát nghèo) Xe và phương tiện thu gom rác, bảo hộ lao động được MTTQ Việt Nam tỉnh và chính quyền địa phương hỗ trợ. Mô hình hoạt động theo hình thức tự thu tự chi với mức thu tiền rác 20 - 25.000 đồng/hộ (thấp hơn mức quy định của HĐND tỉnh). Mô hình triển khai được người dân rất ủng hộ, từ khi triển khai mô hình đến nay, môi trường trên địa bàn các khu dân cư cải thiện đáng kể, người dân đã bước đầu hình thành thói quen phân loại rác thải theo hướng dẫn của tổ tự quản, ý thức trong việc xử lý khói bụi, tiếng ồn, không còn hiện tượng rải vàng mã trên đường, không sử dụng thuốc lá, xả rác xuống sông xuống biển...

Nét nổi bật trong các hoạt động tại các mô hình điểm là những vấn đề bức xúc từ thực tế về môi trường củakhu dân cư, đã được người dân chủ động bàn bạc thông qua các Hội nghị được tổ chức ở khu dân cư và được xử lý theo nội dung đã cam kết của hộ gia đình. Từ đó, góp phần làm giảm thiểu các hành vi vi phạm môi trường tại khu dân cư; người dân chủ động bảo vệ môi trường từ trong mỗi gia đình ra ngoài ngõ, xóm. Tình làng, nghĩa xóm được gắn kết chặt chẽ hơn.Từ mô hình, đã có nhiều phong trào, nhiều cuộc vận động đa dạng, thiết thực về bảo vệ môi trường được hình thành ở các địa bàn dân cư.

3. Giám sát về chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường

Hàng năm MTTQ các cấp đã chủ động xây dựng chương trình giám sát, phản biện xã hội và tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền trên các lĩnh vực. Bên cạnh đó tăng cường phối hợp với các ngành chức năng trong hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiến nghị chính quyền xử lý các vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, phát huy vai trò giám sát của người dân, các tổ chức đoàn thể đối với công tác bảo vệ môi trường....

Cụ thể: Tham gia phối hợp với HĐND tỉnh; Ủy ban nhân dân tỉnh và các Sở, ngành liên quan giám sát, kiểm tra việc hiện chính sách, pháp luật bảo vệ môi trường, xử lý chất thải tại nhà máy, các khu, cụm công nghiệp, các khu chăn nuôi; tình hình thu gom và xử lý rác thải trên địa bàn tỉnh; giám sát việc khai thác khoáng sản trái phép; về các điểm nóng ô nhiễm môi trường ; công tác tiếp nhận và giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân về lĩnh vực môi trường, các dự án lấn biển.v.v..

Thông qua các đợt giám sát, MTTQ và các tổ chức thành viên đã kiến nghị các ngành chức năng của tỉnh triển khai những giải pháp cụ thể để giải quyết những vấn đề gây bức xúc dư luận về bảo vệ môi trường, thông báo rộng rãi cho nhân dân. Nhờ vậy, đến nay không có các sự cố môi trường lớn xảy ra; các cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng cần phải xử lý (bãi rác Nha Trang, bãi rác Hòn Rọ, xử lý chất thải nix của Hyundai-Vinashin) đã xử lý xong; không có thêm các cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng. Các điểm nóng về môi trường, khiếu kiện đông người tại khu vực Đắc Lộc, Vĩnh Phương, Nha Trang (liên quan Nhà máy nguyên liệu thuốc lá), tại Cam Lâm (liên quan Khu Công nghiệp Suối Dầu, nhà máy đường), tại Cam Thành Bắc, Cam Ranh (liên quan hoạt động nạo vét luồng hàng hải trong Vịnh Cam Ranh), Nhà máy xử lý chất thải nguy hại tại Ninh An, Ninh Hòa đã được UBND tỉnh, UBND các cấp huyện xã và các ngành chỉ đạo giải quyết kịp thời.

Tại các khu dân cư điểm, các tổ chức tự quản bảo vệ môi trường, Ban Thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư cộng đồng hoạt động tích cực, hiệu quả, chia lịch trình hoạt động cụ thể, kiểm tra, giám sát việc giữ gìn vệ sinh đường làng, ngõ xóm, đường phố trong khu dân cư và tham gia giám sát việc thực hiện pháp luật về bảo vệ môi trường của các cơ sở sản xuất kinh doanh, dịch vụ trên địa bàn.

4. Vận động nhân dân đấu tranh, tố giác các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường

Song song với việc huy động sự tham gia trực tiếp của khu dân cư vào các hoạt động bảo vệ môi trường, MTTQ các cấp đã tích cực tuyên truyền, cổ vũ Nhân dân tích cực hơn nữa trong việc tố giác các hành vi vi phạm, các hoạt động gây ô nhiễm môi trường trên địa bàn khu dân cư, góp phần tạo chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và hành động của các cấp, các ngành và các tầng lớp nhân dân về bảo vệ môi trường

Các kênh để nhân dân đấu tranh, tố giác: Thông qua công tác tiếp xúc, vận động, nắm tình hình dư luận xã hội, tiếp xúc cử tri, tiếp nhận đơn thư khiếu nại, tố cáo; qua lực lượng cán bộ Mặt trận, dư luận viên, cộng tác viên tại cơ sở, qua lực lượng người có uy tín, già làng, chức sắc tôn giáo; Thông qua các cơ quan báo, đài, các trang mạng xã hội.

Ngoài ra, nhằm đẩy mạnh phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc trong tình hình mới, MTTQ phối hợp với lực lượng công an các cấp chủ động, thường xuyên nắm bắt kịp thời tâm lý của các tầng lớp nhân dân để vận động các già làng, trưởng thôn và những người có uy tín, các chức sắc tôn giáo tham gia vào các tổ tự quản bảo vệ an ninh Tổ quốc, xây dựng các mô hình như Mô hình “Tuần tra nhân dân” ở Diên Khánh; “Hội phật tử đoàn kết tự quản về an ninh, trật tự” chùa Hưng Long (Ninh Hòa), “Giáo họ tự quản về ANTT” ở huyện Cam Lâm, thực hiện có hiệu quả Đề án 01 (138) về “Phát động toàn dân tham gia phòng ngừa, phát hiện, tố giác tội phạm”, qua đó góp phần động viên, cổ vũ tích cực hơn nữa trong việc tố giác các hành vi vi phạm, phạm pháp nói chung cũng như các hoạt động gây ô nhiễm môi trường trên địa bàn khu dân cư nói riêng.

  *Đánh giá chung

  Việc tuyên truyền nâng cao nhận thức cho các tầng lớp Nhân dân về bảo vệ môi trường, xây dựng mô hình khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường, phối hợp các ngành tham gia giám sát các hoạt động liên quan đến môi trường cũng như việc vận động Nhân dân phát hiện, tố giác các hành vi vi phạm môi trường trên địa bàn khu dân cư của MTTQ các cấp đã góp phần tăng cường sự đồng thuận của nhân dân với các chủ trương, chính sách về phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường của tỉnh, giảm số vụ vi phạm môi trường tại khu dân cư; góp phần cải thiện môi trường ở nhiều địa phương. Tại các khu dân cư đường làng, ngõ, xóm sạch, đẹp, cây xanh đã được trồng ở những nơi công cộng, các chất thải được thu gom đúng nơi quy định, rác được phân loại, tái chế hoặc ủ thành phân vi sinh bón cho cây trồng. Người dân giám sát, đóng góp ý kiến thiết thực đối với với doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước; các Doanh nghiệp có ý thứcnghiên cứu, tìm tòi từng bước đầu tư cải tiến công nghệ, tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh song song  bảo đảm giảm thiểu các nguy cơ gây hại cho môi trường.

 *Khó khăn, vướng mắc:

 Hiện nay địa bàn khu dân cư ở nông thôn rộng, ý thức, công việc người dân trong khu dân cư không đồng đều, các cuộc hội họp ở các khu dân cư số lượng hộ gia đình tham gia còn hạn chế, nội dung tuyên truyền chưa thật sự sinh động, thu hút, phù hợp với nhiều đối tượng; công tác phối kết hợp giữa Mặt trận và các ban ngành, đoàn thể chưa đồng bộ, chưa sâu sát, làm ảnh hưởng đến hiệu quả công tác chung.

 Kinh phí hỗ trợ việc thực hiện nhiện vụ môi trường của MTTQ các cấp trong tỉnh còn thấp,  nên việc duy trì hoạt động hiệu quả của mô hình Khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường và công tác bảo vệ môi trường nói chung còn hạn chế.

 *Đề xuất, kiến nghị các Bộ ngành, các cấp ủy đảng chính quyền tỉnh

  1 – Các cấp ủy Đảng tiếp tục quán triệt các Nghị quyết của Đảng về bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế, nhất là kinh tế biển theo hướng bền vững

  2 – Đa dạng hoá các hình thức tuyên truyền, xây dựng nội dung tuyên truyền phù hợp với từng đối tượng nhằm phổ biến chính sách, chủ trương, quy định pháp luật về tội phạm môi trường, giáo dục nâng cao nhận thức và trách nhiệm của mọi công dân trong phòng ngừa, đấu tranh chống vi phạm pháp luật về môi trường, đặc biệt là trong tầng lớp thanh niên, các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, chế biến.

 3– Kiên quyết chỉ tiếp nhận, phê duyệt các dự án đầu tư ít nguy cơ gây ô nhiễm môi trường; chú trọng bảo đảm môi trường sản xuất nông nghiệp nông thôn, môi trường biển vì đối với Khánh Hòa, xác định du lịch biển đảo là ngành kinh tế mũi nhọn; tăng cường việc đầu tư xây dựng các nhà máy xử lý rác đi đôi với phát triển bền vững; tăng cường các hoạt động hợp tác với các tổ chức quốc tế nhằm nghiên cứu, trao đổi, ứng dụng khoa học - công nghệ trong xử lý ô nhiễm, khắc phục sự cố môi trường.

4 – Để bảo đảm người dân được sống trong môi trường sống trong lành, đề nghị các cơ quan chức năng tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra các cá nhân, tổ chức; các cơ sở, địa bàn có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, sớm phát hiện xử lý tội phạm môi trường, rà soát bổ sung, áp dụng các chế tài, xử phạt nghiêm khắc có tác dụng răn đe, ngăn ngừa vi phạm, tái phạm. Kiên quyết xử lý triệt để các vụ việc gây bức xúc dư luận về môi trường.

Các ngành chức năng tạo điều kiện hơn nữa để MTTQ và các tổ chức thành viên thực hiện tư vấn, phản biện, giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường theo quy định của pháp luật.

5 –Quan tâm đầu tư thêm nguồn kinh phí để xây dựng, tuyên truyền, vận động nhân rộng mô hình Khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường, nhằm nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi,phát huy ý thức tự giác của người dân trong việc bảo vệ môi trường tại khu dân cư.

Thúy Anh